अपघातानंतर पाच महिन्यांनी झालेला मृत्यू "अपघातामुळे झाला" असे म्हणता येणार नाही

प्रकरणाचा आढावा:

    हसीना व इतर विरुद्ध युनायटेड इंडिया इन्शुरन्स कंपनी लि. व इतर या प्रकरणात भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने असा निर्णय दिला की, मोटार वाहन अपघातानंतर सुमारे पाच महिन्यांनी झालेला मृत्यू जर “पल्मोनरी एम्बोलिझम” किंवा “ऍक्युट मायोकार्डियल इन्फर्क्शन” मुळे झाला असेल, तर तो अपघाताचा थेट परिणाम मानता येणार नाही, जोपर्यंत त्यासंबंधी ठोस पुरावे सादर करण्यात आलेले नाहीत. न्यायमूर्ती के. विनोद चंद्रन आणि न्यायमूर्ती एन. व्ही. अंजनिया यांच्या खंडपीठाने उच्च न्यायालयाचा निर्णय कायम ठेवत अपील करणाऱ्यांची अपील फेटाळून लावली.

प्रकरणाची पार्श्वभूमी:

    दिनांक २९ एप्रिल २००६ रोजी अपघात झाला होता. एक उत्पादन शुल्क रक्षक आपल्या दुचाकीवरून जात असताना दुसऱ्या वाहनाशी धडकून जखमी झाला. त्याला उजव्या पायातील दुसरी, तिसरी व चौथी मेटाटार्सल हाडे तुटली होती तसेच डाव्या हाताची बोटे जखमी झाली होती.

    तो काही दिवस रुग्णालयात भरती होता व त्यानंतर बाह्यरुग्ण विभागातून उपचार घेत होता. उजव्या पायाच्या जखमेवर त्वचारोपण शस्त्रक्रिया करण्याची शिफारस झाली होती. दिनांक १८ सप्टेंबर २००६ रोजी त्वचारोपणानंतर अचानक श्वासोच्छ्वासाच्या त्रासामुळे त्याचा मृत्यू झाला. डॉक्टरांनी मृत्यूचे कारण “पल्मोनरी एम्बोलिझम / ऍक्युट मायोकार्डियल इन्फर्क्शन” असे नमूद केले.

दावेदारांचे म्हणणे:

    मृत व्यक्तीची पत्नी, मुलगा व आई यांनी मोटार अपघात दावा न्यायाधिकरणात (MACT) अपघातामुळे मृत्यू झाल्याचा दावा केला. न्यायाधिकरणाने दावेदारांच्या बाजूने निर्णय देत नुकसानभरपाई मंजूर केली. पण विमा कंपनीने उच्च न्यायालयात अपील केले. उच्च न्यायालयाने न्यायाधिकरणाचा निर्णय पलटवत दावा फेटाळून लावला. यानंतर दावेदारांनी सर्वोच्च न्यायालयात अपील दाखल केले.

सर्वोच्च न्यायालयाचे निरीक्षण व विश्लेषण:

• PW-1 (शस्त्रक्रिया करणारे डॉक्टर) यांनी सुरुवातीच्या साक्षीत म्हटले होते की दीर्घकाळ बेड रेस्टमुळे पल्मोनरी एम्बोलिझम होऊ शकते.

• मात्र, क्रॉस-एक्झॅमिनेशनमध्ये त्यांनी कबूल केले की मृत व्यक्तीस मधुमेह व उच्च रक्तदाबाचा इतिहास होता.

• पूर्व-ऑपरेटिव्ह तपासणी अहवालात कोलेस्टेरॉलचे प्रमाण वाढलेले होते आणि “हायपरट्रॉफी विथ स्ट्रेन पॅटर्न” नमूद होते, जे हृदयविकाराचे लक्षण आहे.

• डॉक्टरांनी मान्य केले की, अशा रुग्णाला हृदयविकाराचा धोका अधिक असतो.

• पोस्टमार्टम केला गेला नव्हता, कारण मृताच्या कुटुंबीयांनी त्याला विरोध केला. डॉक्टरांच्या मते, पोस्टमार्टम झाल्यास मृत्यूचे अचूक कारण निश्चित झाले असते.

• दीर्घकालीन बेड रेस्टचा युक्तिवादही कोर्टाने फेटाळला, कारण बेड रेस्टचा कोणताही वैद्यकीय दस्तऐवज सादर करण्यात आलेला नव्हता. मृत व्यक्ती केवळ काही दिवस रुग्णालयात होता.

अंतिम निर्णय:

सर्वोच्च न्यायालयाने ठामपणे नमूद केले की:

"मृत्यूचे कारण अपघाताशी थेट संबंधित असल्याचे कोणतेही ठोस वा संभाव्य पुरावे नाहीत. डॉक्टरांच्या साक्षीनुसारही अपघात व मृत्यू यामध्ये थेट संबंध प्रस्थापित होत नाही."

• मृत व्यक्तीस गंभीर प्रकृतीचे आधीपासूनच विकार होते.

• जखमा देखील फार गंभीर नव्हत्या.

• त्वचारोपणामुळे मृत्यू झाला असण्याची शक्यता अधिक आहे, पण तेही अपघाताशी जोडता येणार नाही.

• फक्त वेळेच्या निकटतेवरून (अपघात व मृत्यू यामधील अंतर) निष्कर्ष काढता येत नाही.

न्यायालयाचा निष्कर्ष:

• उच्च न्यायालयाचा निर्णय “योग्य व कायदेशीरदृष्ट्या विचारपूर्वक दिलेला” असल्याचे मान्य करण्यात आले.

• अपघातामुळे झालेल्या जखमांबाबत नुकसानभरपाई मंजूर करण्यात आली, परंतु मृत्यूबाबतचा दावा फेटाळण्यात आला.

• अपील फेटाळण्यात आले.

    मोटार वाहन अपघातानंतर काही महिन्यांनी मृत्यू झाला असल्यास, तो केवळ अपघाताशी संबंधित आहे असे गृहीत धरता येत नाही. त्यासाठी पुरावे, वैद्यकीय साक्ष व विश्लेषण अत्यंत महत्त्वाचे असतात. या प्रकरणात, मृत्यूचे कारण इतर वैद्यकीय कारणांमुळे असल्याचे निष्पन्न झाल्यामुळे अपघाताशी त्याचा थेट संबंध असल्याचे मान्य करण्यात आले नाही.